ابیانه؛ روستایی بی‌نظیر با قدمتی هزار و پانصد ساله

در ۴۰ کیلومتری شمال‌غربی نطنز، در دامنه کوه کرکس، روستایی قرار دارد که به اعتبار معماری بومی و بناهای تاریخی پرتنوعش از روستاهای استثنایی ایران است. ابیانه نقطه‌‏ای خوش ‌منظره و خوش آب‌وهوا و دارای موقعیت طبیعی مساعدی است که در این بخش به توصیف زیبایی‌های این روستای بی نظیر می‌پردازیم. در زبان محلی به […]

222 ابیانه؛ روستایی بی‌نظیر با قدمتی هزار و پانصد ساله

در ۴۰ کیلومتری شمال‌غربی نطنز، در دامنه کوه کرکس، روستایی قرار دارد که به اعتبار معماری بومی و بناهای تاریخی پرتنوعش از روستاهای استثنایی ایران است. ابیانه نقطه‌‏ای خوش ‌منظره و خوش آب‌وهوا و دارای موقعیت طبیعی مساعدی است که در این بخش به توصیف زیبایی‌های این روستای بی نظیر می‌پردازیم.

در زبان محلی به ابیانه ویونا(Viuna)  می‌گویند. وی (Vi)  به معنای بید و ویانه(Viyane)  به ‌معنای بیدستان است. (ابیانه در گذشته بیدستان بوده و در طول زمان ویونا به ابیانه دگرگون شده‌است).

اسناد مستندی در دست نیست اما قدمتی هزار و پانصد ساله را برای ابیانه تخمین می‌زنند و آن را از کهن‌ترین زیست‌گاه‌های انسانی در حاشیه دشت کویر ایران می‌دانند. آثار و بناهای تاریخی که در ابیانه وجود دارد مربوط به دوره‌های ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار است. این آثار نشان دهنده قدمت تاریخی این زیست‌گاه انسانی است.

ابیانه در نگاه اول روستایی چند طبقه به‌ نظر می‌آید که در بعضی موارد تا چهار طبقه‌ی آن‌ را می‌‏توان مشاهده کرد. اتاق‌های ابیانه به پنجره‌‏های چوبی ارسی مانند، مجهزند و اغلب دارای ایوان‌ها و طارمی‌های چوبی پیش آمده، مشرف بر کوچه‌های تنگ و تاریک‌اند که خود به صورت مناظر جالبی درآمده‌اند. نمای خارجی دیوارهای خانه‌‏های ابیانه با خاک سرخی که معدن آن در مجاورت روستاست پوشیده شده است.

زندگی مردم ابیانه کشاورزی، باغداری و دامداری است که با روش‌های سنتی اداره می‌شود. بیشتر زنان در امور اقتصادی با مردان همکاری دارند. ابیانه دارای هفت رشته قنات است که برای آبیاری مزارع و باغات مورد استفاده قرار می‌گیرد. مردم ابیانه به ‌سبب کوهستانی بودن منطقه و دوربودن محل آن‌ها از مراکز پرجمعیت و راه‌های ارتباطی، قرن‌ها در انزوا زیسته و در نتیجه بسیاری از آداب و رسوم قومی و سنتی و از جمله زبان و لهجه قدیم خود را حفظ کرده‌اند.

زبان مردم ابیانه از زبان‌های ایرانی شمال‎غربی که البته در طول زمان دچار تغییر و تحولات زیادی شده و اکنون فقط تعداد کمی از واژه‌های اصیل پهلوی در گویش آنان شنیده می‌شود.  پوشش سنتی، هنوز هم میان آن‌ها رواج دارد و در حفظ آن تأکید و تعصب از خود نشان می‌دهند. در مردان، شلوار گشاد و درازی از پارچه‌ی سیاه (دوید یا همان دبیت، شلوار مردان بختیاری) و در زن‌ها، پیراهن بلندی از پارچه‌های گل‌دار و رنگارنگ است. زن‌های ابیانه معمولاً چارقدهای سفیدرنگی بر سر دارند.

قدیم‌ترین اثر تاریخی ابیانه آتشکده‌ای است که مانند دیگر بناهای ده در سراشیبی قرار گرفته‌ است. آتشکده ابیانه را نمونه‌ای از معابد زردشتی دانسته‌اند که در جوامع کوهستانی ساخته می‌شد. اثر تاریخی دیگر این روستا مسجد جامع آن و قدیمی‌ترین اثر تاریخی این مسجد منبر چوبی منبت‌کاری آن است که در سال ۴۶۶ هجری قمری ساخته شده‌ است.

ابیانه دارای سه قلعه است که عبارتند از:

  1. پال همونه یا تخت‌هامان که در جنوب غربی ابیانه قرار دارد و متعلق به محله بالا و یوسمون است. این قلعه حدود ۲۰۰ سال پیش‌ساخته شده و سند ساخت آن نیز موجود است. در این سند سهم افراد در ساخت قلعه مشخص شده است.
  2. هرده که در شمال شرقی روستا قرار دارد و به محله هرده تعلق دارد.
  3. پاله که در شمال غربی روستا قرار دارد و به محله پل تعلق دارد.

این قلعه‌ها مربوط به دوره‌های یاغی‌گری بوده که مردم برای حفظ امنیت خود در مقابل یاغی‌های محلی ساخته‌اند و در آن به نوبت کشیک می‌داده‌اند.

اما در آخر می‌توان گفت که در این روستا حسی مملو از زندگی انسان را احاطه می‌کند که پیش از این آدمی آن را تجربه نکرده است و امیدواریم اگر پیش از این به این روستای کهن سر نزده‌اید، در آینده‌ای نزدیک به ابیانه سفر کنید و از فضای دلچسب آن لذت ببرید .
گزارش: ندا عقیلی