کوه اوشیدا ، مکانی مقدس

دریاچه و تالاب هامون، سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه مازندران و دریاچه ارومیه، هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران است. دریاچه و تالاب هامون در استان سیستان و بلوچستان است این دریاچه از سه دریاچه کوچک به نام‌های هامون پوزک، هامون صابری و هامون هیرمند تشکیل شده است.

نام دریاچه هامون در اوستا کانس اویا، در پهلوی کیانس یا کیانسه و در شاهنامه فردوسی دریاچه زره است. (زره = به معنی دریا، واژه زریه و دریه “دریا” از یک ریشه هستند”)

در کنار “هامون” کوهی وجود دارد که به ریخت کوه سیاه رنگی از جنس سنگ‌های آتشفشانی است. این کوه با بلندی ۱۳۳ متر از سطح دریاچه هامون به ریخت ذوزنقه به چشم می‌آید (با بلندی ۶۰۹ متر از سطح دریا) که در نتیجه فعالیت‌های آتشفشان دریایی به وجود آمده است.

کوه اوشیدا در دهستان کوه اوشیدا بخش تیمورآباد شهرستان هامون در ۳۰ کیلومتری غرب شهر محمدآباد، مرکز شهرستان هامون و در ۹ کیلومتری شهر علی‌اکبر قرار دارد برای رسیدن به کوه اوشیدا (خواجه) بایستی در جاده‌ی اصلی محمدآباد – زاهدان قرار بگیرید. در همان ابتدای جاده تابلوی راهنما راه را نشان می‌دهد. این جاده ابتدا به روستای سرسنگ و سپس به روستای ده لطف‌الله می‌رسد. فاصله‌ی روستای لطف‌الله تا کوه اوشیدا سه کیلومتر است.

کوه اوشیدا (خواجه) در نزد ادیان زرتشت، مسیحیت و اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد. این بنا با معماری زیبای خود از بزرگ‌ترین بناهای خشتی پیش از اسلام است. بر روی این کوه آثاری از دوران اشکانیان، ساسانیان و دوران اسلامی بجای مانده است.

مهم‌ترین آثار معماری پیش از اسلام مربوط به دوران اشکانی و ساسانی عبارت‌اند از قلعه گبران (کهن دژ)، کک کهزاد (کوشک کوهزاد = اشکانی و ساسانی)، قلعه چهل دختران، آتشکده. بناهای پس از اسلام عبارتند از زیارتگاه خواجه مهدی (خواجه غلطان، در کتاب احیاءالملوک شاه حسین سیستانی، این آرامگاه را متعلق به برادر دانیال نبی نسبت می‌دهد.)، زیارتگاه پیر گندم بریان، خانه شیطان، آرامگاه آسیابان، آب‌انبارها، مقابر سنگی و اسلامی. کوه اوشیدا در سال ۱۳۴۵ با شماره ۵۴۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در نوشته‌های زرتشتی دریاچه هامون و کوه “اوشیدا” سپندین خوانده شده و گفته شده که سوشیانت در این کوه زاده می‌شود.

سوشیانت به معنای سود رساننده، در اندیشه‌ی زرتشت هرکس می‌تواند سوشیانت شود (در گات‌ها زرتشت خود را یکی از سوشیانت‌ها می‌داند) اما در زمان ساسانیان، موبدان ساسانی سخن از سه رهایی‌بخش می‌گویند “هوشیدر، هوشیدرماه و سوشیانت” که همانند دین‌های سامی در پایان جهان نجات‌بخشی می‌آید.

در نوشته‌های زرتشتیان آمده است که سی‌سال مانده به پایان سده‌ی دهم از هزاره‌ی زرتشت، خواهد آمد، بدین ترتیب که دوشیزه‌ای پاک‌دامن، از تخمه‌ی زرتشت که در دریاچه کیانسه (هامون) باقی‌مانده، بی‌آنکه به شوی رفته باشد، بار می‌گیرد و کودکی به نام هوشیدر از او زاده می‌شود.

در نوشته‌های پارسی میانه (خط پهلوی) نگارش این نام خورشیتدر یا اوشیتر است و امروزه به گونه‌ی اوشیدا یا هوشیدر درآمده است.

در اوستا، فروردین یشت در بندهای ۱۲۸ و ۱۲۹ چنین آمده است: “به فروهر اوخشیت ارته سپنتا درود می‌فرستیم”

اوشیدرماه یا هوشیدرماه دومین رهایی‌بخش دین زرتشتی است. سی‌سال مانده به پایان هزاره اوشیدر دوشیزه به‌دینی به نام وه‌پد (کسی که پدر خوب دارد) که نسبش به زرتشت می‌رسد در آب کیانسه شنا می‌کند و از آن می‌خورد و نطفه زرتشت وارد بدن او می‌شود و از این دوشیزه ۱۵ ساله اوشیدر ماه یا هوشیدرماه به دنیا می‌آید.

مجموعه‌ی کوه اوشیدا برای نخستین‌بار در سال ۱۹۱۶ توسط “اورل اشتین” باستان‌شناس نامور انگلیسی شناسایی شد. پس از آن پرفسور “هرتزفلد” آلمانی در سال ۱۹۲۵ به پژوهش در کوه اوشیدا پرداخت. حاصل کاوش‌های این باستان‌شناس در کتاب “سَکِستان”، ایران شرق باستان” و تاریخ باستان‌شناسی ایران آمده است.

دیدن این عارضه ی طبیعی در دشت سیستان پر از خاطره و یادبود خواهد بود، اما با کم‌آبی و  خشکی هامون، دل هر گردشگری را به درد خواهد آورد.

پیش از اینکه به کوه اوشیدا بروم، در تصاویر گرفته شده کوه اوشیدا در جزیره‌ای بود که دورتادور آن را آب فراگرفته بود و برای رفتن به آن‌جا گردشگر باید قایق می‌گرفت. اما زمانی که به آن‌جا رسیدم با اژدهایی روبرو شدم که تمامی آن بخش را بلعیده بود (اژدها در باور ایرانیان نماد بیابان‌زایی است و هرجا را که آبادانی باشد تبدیل به بیابان می‌کند).

به امید روزی که کوه اوشیدا در میان آب‌های پرمهر هامون، دل تمامی مردم سیستان و بلوچستان را دوباره شاد کند.