روایتی از آداب و رسوم مراسم ازدواج در منطقه لائین کلات

عروسی برادرم

صبح که به اداره می‌آیم‌، قبل از هر چیز تلفن را بر می‌دارم و شماره‌اش را می‌گیرم‌. همین که گوشی را برمی‌دارد‌، سلام می‌کنم و می‌گویم‌: بالاخره وقت‌اش رسید و او مشتاقانه می‌پرسد‌: وقت چی؟ و من با هیجان و اشتیاق جواب می‌دهم‌: وقت دامادی برادرم‌. مي‌گويد: مگر تا حالا هزاربار نگفته بودی که هر وقت‌، زمان دامادی برادرت شد‌، خبرم کن تا بیام عکس بگیرم‌. مي‌گويم: حالا وقت اش شده‌. درست پایان همین هفته‌، عروسی اوست‌. مراسم کاملا سنتی برگزار می‌شود‌. حالا می‌توانی بیایی و یک مراسم کامل از مراسم سنتی عروسی کردهای کرمانج خراسان را ببینی و هرچقدر که دلت خواست عکس بگیری‌.
علیرضا عطاریانی‌، دوست هنرمندم‌، کارمند شهرداری تهران و از عکاسان حرفه‌ای ایران است‌. حالا به لایین می‌آید تا در منطقه زادگاه من‌، از دریچه دوربین عکاسی‌اش به شکوه مراسم عروسی کردها بنگرد و زیبایی‌های دل انگیز آن را در قاب تصاویری رنگارنگ جاودانه کند‌. او دوربین به دست دارد و من به عنوان برادر بزرگ‌تر و کارگردان مراسم‌، از فلسفه این آیین‌ها برایش می‌گویم و در مورد یکایک اتفاقاتی که در جریان است توضیح می‌دهم‌.
مراسم عروسی در میان ما کردهای کرمانج‌، در شمال خراسان‌، مثل عروسی دیگر اقوام و مناطق‌، مجموعه‌ای از آداب و آیین‌های منحصر به فرد است که ریشه در تاریخ‌، جغرافیا‌، باورها‌، اعتقادات مذهبی و قومی‌ آن‌ها دارد‌. در این مراسم‌، مردم مشتاقانه و با نشاط دورهم جمع شده و در شادی هم سهیم می‌شوند‌. تقریبا از تمام روستاهای منطقه لایین برای شرکت در مراسم عروسی می‌آیند‌. این جا که روستای “سنگدیوا” و از توابع لایین است‌، حدود ۵۰ خانواده جمعیت دارد و این ۵۰ خانوار از کوچک و بزرگ‌، همه در یک عروسی به یکدیگر کمک می‌کنند‌. در این مراسم‌، هیچ کس نمی‌داند که الان عروسی مربوط به کدام خانه و خانواده است‌، از بس که شکوه مشارکت عمومی چشم‌گیر است‌.
در این منطقه‌، عروسی در زمانی حدود ۷۲ ساعت برگزار می‌شود که ۲۴ ساعت مقدمه عروسی است‌، ۲۴ ساعت اصل عروسی و ۲۴ ساعت پایان عروسی‌. اما عموم مردم شاهد و شریک آن هستند همان ۲۴ ساعت اصلی است که همه حضور دارند‌. این ۲۴ ساعت از ساعت ۱۴ یک روز به ساعت ۱۴ روز بعد ختم می‌شود‌. در این ۲۴ ساعت‌، اتفاقات متعدد و زیبایی به وقوع می‌پیوندد که به طور خلاصه عبارتند از‌:
حمام بردن داماد
در ابتدای مراسم و پس از حضور گروهی از جوانان و آغاز به نواختن دهل و سرنا توسط “عاشق‌ها” داماد را به حمام می‌برند‌. پس از استحمام‌، جهت پوشاندن لباس نو‌، داماد به خانه ساقدوش که او را ” براکه” می‌نامند‌، می‌رود‌. در آن جا بین براکه و داماد‌، هدایایی که عمدتا لباس است‌، رد و بدل می‌شود‌. بعد داماد روی کت و شلوار عبای قرمز رنگ بلندی که ” دون ” نام دارد‌، می‌پوشد و عمامه قرمزی هم به سر می‌گذارد و رسما داماد می‌شود‌. داماد در این لباس بسیار برازنده و خوش قیافه می‌شود‌. این که می‌گویند‌: شب وصال کم از صبح پادشاهی نیست‌، الان در مورد برادرم مصداق پیدا کرده و این از چهره اش کاملا هویداست‌. به این فکرمی‌کنم که برادر کوچولوی من چه زود بزرگ و حالا برای خودش داماد با وقاری شده است‌.
رقص‌های پر حرارت سنتی و ورزشی‌، میهمانان را که تند و تند از راه دور می‌رسند به وجد می‌آورد‌، مخصوصا غیر کرمانج‌ها را که تا به حال چنین مراسم پرشوری را ندیده اند‌.
حالا تعداد میهمانان اعم از زن و مرد و کودکان به حدود ۱۰۰۰ نفر می‌رسد‌. اکنون عاشق‌ها به نواختن موسیقی سنتی خود می‌پردازند و مردان و زنان‌، جدا جدا و هر گروه بعد از گروه دیگر وارد میدان می‌شوند تا در حلقه رقص که به آن ” گووند ” می‌گویند وارد شوند و با نظمیویژه به اجرای حرکات آیینی وورزشی بپردازند‌.
برتری هنر موسیقی به هنرهای دیگر در این است که با توجه به این که آهنگ‌ها براساس منطقه و زبان‌های اقوام گوناگون متغیر و متفاوت است ولی برای همه قابل درک بوده و انرژی مثبت و یا منفی خود را به همگان منتقل می‌کند و موسیقی و آواز کردی کرمانجی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و همواره تاثیر مثبت روحی و روانی خود را بر افراد با زبان‌ها‌، گویش‌ها و لهجه‌های گوناگون می‌گذارد‌.
شام و ادامه رقص‌ها
با تاریک شدن هوا در روز نخست عروسی‌، رقص‌ها در گرداگرد شعله‌های آتش ادامه می‌یابد تا زمانی که صاحب مجلس اعلاک کند که شام حاضر است‌. آن گاه همه دست از رقص و پایکوبی می‌کشند و می‌نشینند تا شام شان را که غالبا ” آب گوشت ” است‌، میل نمایند‌. پس از شام رقص‌ها با حرارتی مضاعف از سر گرفته می‌شود و از سوی داماد و خانواده اقوام نزدیک اش‌، پول نقد یا پارچه‌های زینتی و زیبا بر سر کسانی که در حلقه رقص قرار دارند اصطلاحا ” شاباش ” می‌شود‌.
پایان بخش مراسم شب عروسی “حنابندان” است‌. گروهی از جوانان خانواده داماد‌، حنایی را که از قبل آماده کردند‌، در میان آوای دهل و سرنا به طرف خانواده عروس می‌برند‌. در خانه عروس و در حالی که مدام می‌خوانند و می‌رقصند‌، ابتدا به دست و پای عروس و بعد به دست‌های دامناد حنا مالیده می‌شود‌. حنابندان که به پایان می‌رسد‌، شب عروسی هم تمام می‌شود‌. در خانه داماد البته بسیاری از میهمانان و خانواده داماد می‌مانند تا برای فردا صبح‌، صبحانه‌ای مفصل و به یادماندنی را برای ۱۰۰۰ نفر میهمان آماده کنند‌.

کشتی
روز دوم عروسی با اعلام عمومی‌ برای خوردن صبحانه در خانه داماد آغاز می‌شود‌. در منطقه لایین که مراسم عروسی کردها کمی متفاوت از دیگر نقاط کردنشین خراسان است‌، بیشتر زمان روز دوم صرف کشتی گرفتن جوانان و پهلوانان می‌شود‌، رقلبت بسیار پرهیجان و جالب است‌. در این جا همه به کشتی علاقه دارند‌. حتی گاهی پیران هم پاچه‌ها را بالا زده و “چوخه” زورآزمایی می‌پوشند تا کشتی بگیرند و به یاد جوانی و دوران پهلوانی زورآزمایی می‌کنند‌. در پایان کشتی‌ها که هدف اصلی گرفتن “قند اول” است‌، نفر اول مشخص می‌شود و معمولا یک گوسفند از خانواده داماد جایزه می‌گیرد‌. در سال‌های اخیر تا مشخص شدن نفرات ششم و هفتم هم مسابقه کشتی ادامه پیدا می‌کند‌.
عروس گشان
هنوز مراسم کشتی گرفتن پایان نیافته که چندتن از زنان و مردان بزرگتر خانواده‌ها به همراه داماد و ساقدوش برای آوردن عروس به خانوه‌اش می‌روند‌. اگر عروس و داماد ساکن یک روستا یاشند‌، حتما عروس کشی به وسیله اسب و مادیان انجام می‌شود‌. داماد سوار اسب و عروس سوار مادیان می‌شود‌. قبل از آن‌، عروس ره به شیوه و شمایل ویژه‌ای لباس می‌پوشانند و آماده می‌کنند‌. این مراسم را اصطلاحا “بست سر عروس” می‌نامند‌. به هنگام آوردن عروس‌، زن و مرد در دسته‌های پرشور به رقص و پایکوبی می‌پردازند و پیشاپیش داماد و عروس حرکت می‌کنند‌.
ورودی عروس
وقتی عروس به خانه داماد می‌رسد‌، هم‌زمان دو مراسم انجام می‌شود که آن را به کردی “دری بوکه” می‌نامند‌. مراسم اول داخل خانه انجام می‌شود که زنان نزدیک عروس و داماد برای نشاندن عروس باید هدیه‌ایی به او بدهند‌. هم زمان در محوطه بیرون خانه‌، مراسم اصلی جمع‌آوری هدایای میهمانان هم انجام می‌شود‌. تمام مردان میهمان‌، هرکس به فراخور توان مالی و میزان قرابت با داماد و عروس‌، هدیه‌ای که اغلب پول نقد است می‌دهد و در دفتری ثبت می‌شود‌.
ناهار و پایان مراسم
ناهار که شامل گوشت و برنج به شکل “یخنی” است‌، پایان بخش مراسم عروسی در ۲۴ ساعت اصلی است‌. پس از آن‌ داماد‌، جای مشخصی می‌ایستد و میهمانان از او خداحافظی می‌کنند‌. من برای علیرضا‌، این‌ها را توضیح می‌دهم و او مدام عکس می‌گیرد‌. حس می‌کنم که او دنیای جدیدی کشف کرده است‌.
گزارش‌: علیرضا سپاهی‌لایین
عکس‌: علیرضا عطاریانی