جماران

جماران در گذشته روستای کوچکی در دو کیلومتری شرق تجریش بود . جماران از روستاهای آباد و باصفای شمیران بود و مثل دیگر روستاهای تجریش عده ای از اعیان تهران تابستان ها آن جا ییلاق می کردند .

محمدحسن خان اعتمادالسلطنه ( ۱۳۱۳-۱۲۵۹ قمری ) درباره وضعیت این روستا در دوره ناصرالدین شاه قاجار می نویسد : قریه جماران ، چند باب دگان از قبیل عطاری و بقالی و قصابی متفرق از یکدیگر دارد  . ” تقریبا چهل یا پنجاه خانه و یک حمام دارد . مسجد و تکیه مختصری هم در این قریه وجود دارد ” . این روستا در آن زمان خرده مالک بوده و بخش اربابی آن متعلق به مرحوم سید محمدباقر جمارانی بود که خانه و باغی زیبا در این روستا داشت . بعد از او فرزندان و نوادگانش مالک جماران شدند . درباره وجه تسمیه جماران اطلاع دقیقی در دست نیست و نام قدیم آن ” جاموران ” بوده است .

به نقل از علامه شیخ عزیزالله عطاردی خبوشانی در کتاب مشایخ حدیث در جمال ، طرشت و کلین نام جاموران برای نخستین بار در کتاب شریف کافی مرحوم کلینی ( فوت ۳۲۸-۳۲۹ قمری ) آمده است . در این کتاب احادیثی از ابوعبدالله جامورانی نقل شده است و آمده که جاموران یکی از آبادی های ری است . شایان ذکر است که ری در آن دوره از شهرهای بااهمیت ایران و جهان بوده که به آن عروس عالم می گفتند . آن چه مشخص است به غیر از جماران محل دیگری به این نام در اطراف ری شناخته نیست و جماران همان جاموران قدیم است . ابوعبدالله از قدمای اهل حدیث در ناحیه ری و از معاصران حضرت عبدالعظیم حسنی ( فوت ۲۵۲ قمری ) است و بنابراین جماران قدمتی بیش از هزار و دویست سال دارد .

جماران از همان ابتدای ورود اسلام به ایران توجه مسلمانان را جلب کرد . هنگامی که ری به دست مسلمانان فتح شد ، در چند نقطه از اطراف آن برای خود پایگاه هایی ساختند . آن ها لشکریان و جنگجویان خود را در آن پایگاه ها مستقر کردند و به حفاظت از شهر ری پرداختند و مراقب اعمال و کردار مخالفان خود بودند . یکی از همین پایگاه ها در همین روستای جاموران بود و از آن جا راه ارتباطی ری به مناطق شمالی و کوهستان را نظارت می کردند .

پس از فتح شهر ری ، گروهی از ساکنان این منطقه به کوه ها و آبادی های اطراف آن رفته بودند و در نظر داشتند بار دیگر لشکری جمع کنند و به ری حمله کنند و آن را از مسلمانان پس بگیرند . وجود این پایگاه سبب شد تا مخالفان در حمله به ری ناتوان بمانند  . بعضی از نویسندگان بر این باورند وقتی مسلمانان به ایران آمدند  ، از آن جا که نمی توانستند نام های ایرانی را درست تلفظ کنند ، به زبان خودشان تغییراتی در تلفظ آن ها ایجاد کردند و در مکاتبات هم نام جدید را به کار می بردند . بنابراین و به احتمال زیاد جماران همان جاموریان قدیم است .

اهالی قدیم جماران درباره وجه تسمیه جماران نظرات دیگری هم دارند که منوچهر ستوده در کتاب خود ، ” جغرافیای تاریخی شمیران ” به آن ها اشاره کرده است . آن ها بر این باورند که نام این محل در اصل ” جمع ماران ” بوده است ، زیرا در کوه های اطراف این جا تا قبل از محله شدن ، مار فراوان داشته است . عده ای نیز بر این باور بودند که جمر و کمر به معنی سنگ بزرگ است و چون در این محل سنگ فراوان بوده تا دهه ۳۰ اهالی منطقه ، سنگ مورد نیاز خود را از کوه های این روستا می بردند که هنوز نیز بقایای آن در بهضی قسمت های کوهستانی منطقه وجود دارد ، لذا نام این منطقه را ” جمران ” گذاشته اند که به معنای مرکز ” جمر ” و ” کمر ” یا مرکز سنگ های بزرگ است .

جماران ۳  مسجد داشت : مسجدی در محله بالا ، مسجدی در محله پایین و مسجد بزرگ دیگری در در وسط آبادی که در همان سال های ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۶ به همت مرحوم سیدحسن هاشمی علیه مرمت شده بود . این مسجد همان مسجد جامع امروزی است . دیگر اماکن موجود در جماران عبارت بودند از دو دستگاه حمام عمومی که فعالیت حمام کوچک تر متوقف شده بود ولی حمام بزرگ در حال کار بود . یک کاروانسرا ، یک مکتب خانه ، دوتکیه که یکی در محله بالا بود و دیگری در محله پایین . تکیه محله پایین خراب بود و کمافی السابق سقف نداشت ولی تکیه محله بالا آباد بود و بعد از مرمت هایی که آقا سید ابراهیم هاشمی علیه و آقا سیدحسین هاشمی علیا در سال های قبل کردند ، آقا سیدحسن هاشمی علیا آن را بازسازی کردند و سقف اش را شیروانی زدند . این تکیه بار دیگر پیش از انقلاب بازسازی شد و در سال ۱۳۵۸ شمسی پذیرای رهبر بزرگ انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) شد و از این زمان بود که به نام حسینیه جماران ، شهرتی جهانی یافت .

قبل از وقوع انقلاب اسلامی در ایران ، برخی از سران رژیم گذشته ، به دلیل آب و هوای خوب جماران ، این جا باغ های زیبا به همراه امکانات رفاهی خوبی داشتند که معروف ترین آن ها باغ زاهدی بود . این باغ متعلق به اردشیر زاهدی پسر سرلشکر زاهدی معروف که داماد سابق شاه و آخرین سفیر ایران در آمریکا بود . این باغ بیشتر محل برگزاری جشن های آنچنانی زاهدی بود که بعد از انقلاب مصادره شد و یاسر نام گرفت .، هر چند قدیمی های جماران هنو.ز هم آن را به نام باغ زاهدی می شناسند . خیابان یاسر نیز قبلا به نام خیابان زاهدی معروف بود . بعد از انقلاب بسیاری از این افراد از ایرا رفتند و باغ هایشان در اختیار دولت قرار گرفت .

با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و ورود امام خمینی کبیر به جماران ، نام این محله که در گذشته یکی از روستاهای کوچک شکیران بود ، در سرتاسر جهان شناخته شد . زمانی که برای اقامت امام در تهران به دنبال جای مناسبی می گشتند ، آیت الله سیدمهدی امام جمارانی این محل را پیشنهاد دادکه بیت امام نیز آن را پذیرفت و این جا برای اقامت امام خمینی برگزیده شد . با این ترتیب امام و خانواده بزرگوارشان در خانه ای که متعلق به آیت الله جمارانی و برادرش بود ساکن شدند . اهالی محله به یاد دارند برای آن که در پرداخت اجاره بخشی از این خانه و بخشی از باغ خسروشاهی که در کنار آن قرار دشت و امام در آن قدم می زدند مسائلی پیش نیاید  ، امام خود شخصا هر ماه مبلغ اجاره را پرداخت می کردند . هم چنین تکیه بالای جماران یا همان حسینیه جماران ، محل دیدارهای عمومی امام بود . بعدها برای آن که اهاای در ایام عزاداری با کمبود جا مواجه نشوند ، به همت امام جمارانی ، حسینیه شماره ۲ در محله جماران ساخته شد .