پل‌سنگی خضری

پل‌سنگی خضری، دشت بیاض در منطقه‌ای بین شهرهای گناباد در خراسان رضوی و قاین در خراسان جنوبی در موقعیت جغرافیایی ۳۴° ۴′ ۵۵.۱۰″ N ۵۸° ۴۳′ ۲۷.۷۴″ E قرار دارد که موردم محل آن را “غار پارس” می‌نامند و بنا به گفته و باور آن‌ها در زمان زلزله مهیب خراسان در سال ۱۳۴۷ شمسی، سقف گنبدی شکل غار فروریخته و قسمتی از آن به‌صورت یک تاق عظیم با تعادلی شکننده باقی‌مانده است.

غار فارس در ۱۲ کیلومتری غرب خضری دشت بیاض بر دامنه جنوبی کوه‌های شمال روستای ثغوری واقع شده است. اهمیت این غار به حدی است که “لباف خانیکی”، معاون پژوهشی سازمان میراث‌فرهنگی خراسان آن را از ارزش‌های نهفته قائنات نامیده است. کارشناسان میراث‌فرهنگی در خصوص این غار می‌گویند نام فارس برگرفته از شهر فارس است که از شهرهای دوره ساسانی و صدر اسلام بوده و در کتب تاریخی به نام و موقعیت آن اشاره شده است.

وجود آثاری در نزدیکی چشمه اکبری و آن سوی رشته کوهی که غار فارسان قرار دارد تأییدی بر این مدعاست. در این محل سه دهنه غار وجود دارد یکی از این غارها که بزرگ‌ترین آن‌ها نیز بوده در گذشته‌های بسیار دور فروریخته و از آن تنها یک هلال پل مانند در پیشانی غار باقی‌مانده که از نظر جغرافیایی اثری منحصربه‌فرد و زیباست. سقف آن ضخامت زیادی نداشته و احتمالاً براثر زلزله فروریخته باشد، کف این قسمت بسیار ناهموار و شیب‌دار است و به همین دلیل صخره‌ها ریزش کرده و پای کوه غلتیده و آثار احتمالی کف غار را به مرور زمان از بین برده است و در حال حاضر اثری از لایه‌های استقرار وجود ندارد.

در سمت چپ این دهانه پل مانند فضای دیگری وجود دارد که دارای فضای وسیع و دهلیزهای فرعی متعدد است. تالار اولیه آن بسیار رفیع و حدود ۸ متر ارتفاع دارد و سقف آن به شکل خرپشته‌ای است. در ابتدای این تالار حوض نسبتاً بزرگی وجود دارد که در حال حاضر تنها گوشه‌ای از آن نمایان است و بقیه قسمت‌های آن در زیر توده‌های سنگ و خاک مدفون است، این حوض از سنگ، آجر و ساروج ساخته شده و به‌احتمال‌قوی مربوط به دوره سلجوقی است چون در این دوره فداییان اسماعیلی هر غار و قلعه‌ای را که دور از دسترس و برای سکونت مناسب بود را در اختیار گرفته و از آن استفاده می‌کردند.

در عمق ۲۰ متری غار دهانه کوچک‌تری وجود دارد که دهلیزی را به تالار ابتدایی غار مربوط می‌کند، پس از طی این دهلیز فضای وسیعی وجود دارد که در آن آثار و بقایای استقرار از دوره‌های پیش‌ازتاریخ تا دوره سلجوقی پراکنده است. این غارها لایه‌های باستانی قابل کاوشی دارند که متأسفانه تاکنون هیچ‌گونه کاوشی در آن‌ها صورت نگرفته است. این غارها حداقل از دوره میان‌سنگی موردتوجه انسان بوده و از آن به‌عنوان یک سکونت گاه امن استفاده می‌شده است.