تعداد گونه‌ها و پر اکنش پرندگان ایران

آخرین اطلاعات درمورد تنوع پرندگان، ایران را بیش از ۵۳۵ گونه اعم از زمستان گذر، جوجه آور و مهاجر عبوری نشان می‌دهد. بیش از۳۵۰ گونه پرنده در ایران زادووَلد می‌کنند.

در حال حاضر کشور ایران تقریباً به‌اندازه تمامی قاره اروپا پرنده دارد اما سهم ایران از پرنده‌نگری در جهان بسیار ناچیز است. بیش از ۱۴۷ گونه پرنده از طوطی گرفته تا انواع پرندگان شکاری و حتی کوچک‌ترین پرندهقابل‌ مشاهده در ایران ( الیکایی) در محدوده شهر تهران شناسایی‌شده‌اند.

پرنده اندمیک ایران:

گونه اندمیک یا بومی انحصاری، گونه‌ای است که در هیچ کشور دیگری مشاهده نشود. از این لحاظ ایران تنها یک‌گونه اندمیک دارد که آن‌هم زاغ بور یا کلاغ بلوند است. اگر جمعیت زاغ بور بخصوص در مناطق بیابانی رو به گسترش گذارد، به‌سبب فعالیت‌های زیستی این پرنده تجدید حیات بسیاری از گونه‌های گیاهی مناطق بیابانی میسر خواهد شد و دیگر نیازی به عملیات بیابان‌زدایی از قبیل مالچ پاشی، و درخت‌کاری با هزینه‌های گزاف نیست ، چراکه این پرنده بخشی از دانه‌ها را در زیر خاک پنهان می‌کند و هرگز از آن‌ها استفاده نمی‌کند. پرنده‌های زیادی خاستگاه‌شان فلات ایران است اما پرنده انحصاری ایران نیستند. مثلاً سینه‌سرخ ایرانی جزو گونه‌های اندمیک ایران محسوب نمی‌شود چراکه در سایر کشورها نیز حضور ان مشاهده‌شدهاست.

امروزه پرنده‌نگری نیزمانند سایر شاخه‌های اکوتوریسم به‌سمت تخصصی شدن در انواع زمینه‌ها پیش رفته است. برای مثال در برخی مناطق به پرنده‌نگری در شب و مشاهده پرندگان شب فعال مانند جغدها توجه خاصی می‌شود. در اینگونه موارد می‌بایستمراقبت‌های ویژه‌ای برای استفاده از نورهای فلش و همچنین جلوگیری از آزارپرندگان روز فعالی که در هنگام شب در حال استراحتند مدنظر قرار‌گیرد. همچنین در سفرهای پرنده‌نگری، لازم است ملاحظاتی جدی برای مشاهده پرندگان مهاجر در نظر گرفته شود. ( احسانی، ۱۳۹۵ )

سایت‌های پرنده‌نگری در ایران:

   در ایران شبه‌جزیره میانکاله که درشمال شرقی شهرستان بهشر قرار دارد از مکان‌های مهم پرنده‌نگری برای علاقمندان است. شرایط منحصربه‌‏فرد بیولوژیک ، تنوع زیستی، تعداد بالای پرندگان ساکن و مهاجر از ویژگی‌های مناطقی مانند شبه‌جزیره میانکاله است. دریاچه ارومیه نیز که بزرگ‌ترین پارک ملی ایران و جزو تالاب‌های بین‌المللی است، از زیستگاه‌های بسیار مهم پرندگان مهاجر آبزی به شمار می‌رود. تالاب بین‌المللی فریدونکنار در مازندران، تالاب انزلی، تالاب کانی برازان در آذربایجان غربی؛ تالاب شادگان در خوزستان، پارک ملی بوجاق در گیلان، پارک ملی بختگان درفارس، جزیره قشم و شیدور درخلیج فارس، و دریاچه بزنگان در خراسان رضوی از مهم‌ترین سایت‌های پرنده‌نگری در ایران هستند.

وسایل ضروری برای پرنده‌نگری:

برای فعالیت پرنده‌نگری نیاز به وسایل و ابزاری است که موجب هرچه بهتر انجام‌شدن این فعالیت در عرصه‌های طبیعی می‌شود. در سفرهای کوتاه‌مدت به‌همراه داشتن تمامی این وسایل الزاماً احتیاج نیست و حتی ممکن است زحمت و خستگی ناشی از سفر را دوچندان کند. اما در سفرهای طولانی‌مدت سبب بهبود شرایط برای پرنده‌نگرها و کاهش خستگی زودرس می‌شود. ازجمله این وسایل می‌توان دوربین دوچشمی، دفترچه یادداشت، کتاب‌های راهنمای صحرایی، پوشش مناسب در طبیعت ، وسایل استقرار درطبیعت ( چادر، کیسه‌خواب، کوله‌پشتی، سیستم مکان‌یاب جهانی، تلسکوپ، و دوربین عکاسی ) را نام برد. در سال‌های اخیر در بسیاری کشورهای اروپایی و حتی در ایران در مکان‌های پرنده‌نگری برج‌هایی تحت عنوان برج پرنده‌نگری احداث‌شده که مردم به‌راحتی بتوانند پرندگان را زیر نظر بگیرند.

روش‌های شناسایی پرندگان:

. شناسایی پرندگان در محیط طبیعی امری است که در فعالیت پرنده‌نگری توجه زیادی به ان می‌شود. با توجه به این نکته که شناسایی پرندگان در طبیعت با کار پرنده شناسان  که توسط متخصصین و محققان انجام می‌گیرد متفاوت است. و نیازی به جزییات نیست. راه‌های مختلفی برای شناسایی پرندگان معرفی‌شده که مهم‌ترین آن‌ها شامل جثه پرنده، شکل منغار، شیوه‌های پرواز، رنگ‌بندی، عادت‌ها و رفتار ( فعالیت‌های جفت‌یابی، رقص، جوجه آوری، تعداد تخم‌ها، تک‌همسری، ویژگی خاص و …. )

صدا، پراکنش، نوع تغذیه،  مهاجرت، فصل مشاهده، نشانه‌های جنسیت و …. می‌باشد. * نشانه‌های جنسیت ازنظر پیش‌بینی رفتار پرندگان دارای اهمیت است.

برج پرنده‌نگری با الهام گرفتن از آشیانه پرنده: از برج‌هایپرنده‌نگری برای مشاهده پرندگان و تهیه عکس و فیلم ازآن‌ها استفاده می‌شود.

– آلودگی، بحران‌های زیست‌محیطی و اتلاف پرندگان: در سال‌های اخیر شاهد آلودگی‌های زیست محیطی به‌ویژه الودگی آب هستیم به‌دلیل کاهش حجم منابع آب‌ها این الودگی تشدید گردیده است. امروزه حتی اقیانوس‌ها نیز آلوده‌اند. گرمایش زمین، خشک‌شدن تالاب‌ها، گسترش بیابان‌ها، و حتی ذوب شدنیخ‌ها و افزایش ریز گردها و …. ….  بر روی زندگی پرندگان اثر گذاشته و الگوی زیست و مهاجرت آن‌ها را تغییر داده است. در این میان فرهنگ و نگرش مردم نیز بسیار مؤثر است. بطور مثال درناهایی که در فصل سرد از سیبری به‌سمت سرزمین‌های جنوبی مهاجرت می‌کنند در ژاپن با استقبال مردم مواجه می شوند و ژاپنی‌ها به آن‌ها غذا می‌دهند ( ماهی ). هندی‌ها مکان‌های خاصی برای درنای مهاجر در نظرگرفته وبه آن‌ها غذا (گندم ) می‌دهند، اما در ایران از زمان‌های دورتا کنون فقط درناها را شکار کرده‌اند و امروزه تنها یک درنای سفید مهاجر برای زمستان گذرانی به تالاب فریدونکنار می آید.( درنای ملقب به امید)

  باغ‌های پرندگان و پرنده‌نگری:

برای شروع فعالیت‌های پرنده‌نگری بویژه در شهرهای بزرگ می‌توان از باغ‌های پرندگان شروع کرد. امروزه در شهرهای بزرگ مانند تهران، اصفهان، مشهد و …. باغ‌هایی تحت عنوان ” باغ پرندگان ” تأسیس گردیده است. وسعت نسبتاً خوب این باغ‌ها باعث شده که پرندگان در داخل محوطه‌های محصور ازادانه زندگی نمایند. گردآوری گونه‌های مختلف از نقاط دور و نزدیک باعث شده که تنوع جالبی از پرندگان دراین باغ‌ها بوجودآید.

باغ پرندگان و باغ‌های وحش مکان مناسبی برای پرندگان مجروح و آسیب‌دیده نیز می‌باشد که زیر نظر دامپزشکان سلامت خود را باز یابند ودر صورت لزوم به طبیعت بازگرداننده شوند. امکان بازدید و عکاسی راحت‌تر از پرندگان از دیگر مزایای باغ‌های پرندگان است.

باغ پرندگان مشهد: این مجموعه در سال۱۳۹۳ در مجاورت مجتمع الماس شرق احداث شد. در حال حاضر بیش از ۷۰۰ پرنده ( ۱۳۹۷ ) در این مجموعه نگهداری می‌شود که شامل انواع پرندگان کمیاب و نادر ایرانی و آسیایی و همچنین پرندگانی از کشورهای افریقایی برای زندگی و نمایش به باغ پرندگان مشهد آورده‌شده است.

و نکته آخر اینکه اگر می‌خواهید آواز پرندگان را بشنوید درخت بکارید ولی پرنده را در قفس زندانی نگنید.

 

بایدها و نبایدها در پرنده‌نگری:

۱ – در هنگام ورود به طبیعت، به‌غیر از پرنده به تمام اجزائ محیطِ‌‏زیست احترام بگذاریم، چراکه زندگی پرنده‌ها به اجزاء طبیعت پیوند خورده است.

۲ – هرگز پرندگان را در قفس نگهداری نکنیم زیرا پرندگان نیاز به بالاترین درجه آزادی دارند.

۳ – در زمان زادآوری پرندگان هرگز به زیستگاه‌های حساس وارد نشوید.

۴ – اگر با پرنده مریض یا مجروح مواجه شدید در صورت امکان آن‌را به سازمان حفاظت محیطِ‌‏زیست تحویل دهید.

۵ – اغلب پرندگان رنگ‌ها را تشخیص می‌دهند، برای رفتن به طبیعت و تماشای آن‌ها لباس‌های هم‌رنگ محیط بپوشید.

۶ – حس شنوایی در پرندگان بسیار قوی است، بنابراین سکوت لازمه فعالیت پرنده‌نگری است.

۷ – به لانه و تخم پرندگان دست نزنید، زیرا آرامش آن‌ها به هم می‌خورد و ممکن است که هرگز به لانه برنگردند.

۸ – پرنده‌ها زیاد و متنوع هستند، هنگام پژوهش به حافظه خوداتکا نکرده و همه‌چیز را یادداشت کنید.

۹ – اگر منزل ویلایی یا باغ دارید مکان مناسبی را برای آشیانه سازی پرنده‌ها اختصاص دهید.

۱۰ – در صورت مشاهده گونه‌هایخاص، از لحاظِ در معرض تهدید بودن، کمیاب بودن و … موضوع را به سایر پرنده‌نگرها و ادارات محیطِ‌‏زیست اطلاع‌رسانی نمایید.

۱۱ – برای پیداکردن یک‌گونه خاص ابتدا بدنبال زیستگاه آن باشید. در غیر این صورت ساعت‌ها وقت خود را هدر می‌دهید.

۱۲ – به‌دنبال پرنده‌ها و بدون اجازه وارد املاک شخصی دیگران نشوید.

۱۳ – در صورت مشاهده پرنده‌ای که تگ یا حلقه گذاری شده است، اطلاعات درج‌شده روی تگ یا حلقه و در صورت امکان تصویری از آن پرنده را به سازمان محیطِ‌‏زیست منطقه خود ارسال نمایید. زیرا این پرنده برای یک تحقیق علمی علامتگذاری شده و اعلام حضور آن در منطقه‌ی دیده‌شده دارای اهمیت زیادی برای گروه تحقیقاتی‌اش می‌باشد.( بختیاری، ۱۳۹۷)

 

منابع مورداستفاده:

۱ – چراغی و ساطعی: پرنده‌نگری در ایران، نشر زنگ پنجم، ۱۳۸٫

۲ – احسانی، افسانه: اکوتوریسم، راهی برای گردشگری پایدار، مهکامه، ۱۳۹۵٫

۳ – سقایی و مسعودی: اکوسیستم‌های طبیعی و اکوتوریسم، مهکامه، ۱۳۹۳٫

۴ – کهرم، اسماعیل: اکولوژی فعالیت‌های تفریحی و صنعت جهانگردی، سازمان حفاظت محیطِ‌‏زیست، ۱۳۷۴٫

۵– سایت‌های اینترنتی و پژوهش‌های می‌دانی.

۶ – بختیاری، پرویز: پرنده‌نگری، مهکامه، چاپ دوم، تهران، ۱۳۹۷٫

*- پرنده‌ای به نام  گاد ویت   طولانی‌ترین مسیر مهاجرت از آلاسکا به نیوزلند ، فاصله‌ای بیش از ۱۲ هزارکیلومتر را در طی ۱۱ روز، بدون توقف پیموده است. پزوهشگران با نصب فرستنده مسیر مهاجرت این پرنده را رصد کرده‌اند.