سیخور، رکورد دار تعداد نام در بین جانوران ایران

سیخور، رکورد دار تعداد نام در بین جانوران ایران

سیخور یا تشی یا قنفذ هندی، پستانداری شبگرد، تیغ دار و علفخواربا نام علمی از خانواده تشی ها و راسته جوندگان است. در فرهنگ فارسی عمید ۳۵ نام برای سیخور ذکر شده که عبارتند از: سیخور – سیخول – خارپشت تیرانداز – اسغر – سغر – سغرنه – اسغرنه – سگر- سگرنه – سنگر – سگزنه – سنکه – سکنه – رکاسه – زکاسه – ژکاسه – مرنکو – جبروز – سیرو – چیزو – جوله – بیهن – روباه ترکی – تشی – قنفذ – دلدل و…

سیخور یا تشی در زبان اوستایی، در پهلوی و در فارسی دری سغر- سنغر- شنگر- تشی و…گفته شده است.در عربی قنفذ و دلدل نامیده می شود و رکورد دار تعداد نام در بین جانوران ایران است.

واژه های کاس و کاش در زبان های ایرانی به معنای خوک است که در ترکیب بخشی ازنام های بالا دیده می شود. –  در زبان لاتین ( کوئیل پیگ ) به معنای خوک تیغ دارنامیده می شود –  در همین فرهنگ لغت توضیح سیخول (سیخور) اینگونه آمده است: خارپشت بزرگ تیر انداز که خار های بلند ابلق دارد و انها را مانند تیر می اندازد. در فرهنگ بزرگ سخن نیز جانور جونده ای شبیه جوجه تیغی معرفی شده که تیغ های تیز و بلند آن در میان موهای ضخیم بدنش پراکنده شده است. ( انوری، ۱۳۸۱) البته تصور پرتاب تیر توسط سیخور اشتباه است، این حیوان به هنگام احساس خطر برای بزگترجلوه نمودن، خارهایش را برافراشته و خود را از سمت پشت و یا پهلو به حیوان مهاجم می کوبد، زمانی که تیغ به بدن حیوان مهاجم وارد می شود نوک تیغ بصورت باریکه های کوچکی بر می گردد و خارج کردن تمامی آن را غیر ممکن می سازد * و بر خلاف آنچه که شایع است سیخور نمی تواند خارهای خود را پرتاب کند. حدود ۲۴ گونه تشی یا سیخور وجود دارد و همه انها پوششی از تیغ های سوزنی دارند تا شکارچیان نتوانند به سادگی انها را شکار کنند تیغ های سیخور تاجدار افریقایی به ۳۰ سانتیمتر هم می رسد. گونه ای نادر هم که شباهت زیادی به مورچه خوردارد در روستای گتاب شهرستان بابل در استان مازندران دیده شده است.

در سبزوار به سیخور چوله  – در قوچان سیخور – در مشهد و چناران بزنقره – در نیشابور و تربت حیدریه بزنقره – در دامغان کلماسو – در کاشمر سنقره – در مازندران شال تشی و پردار تشی و در بلوچستان سیکور می گویند . در طبس سیمغره ودر قاین کسیج نامیده می شود و در برخی روستاهای فردوس به سیخور زیروک می گویند.

سیخور در قسمت های زیادی از ایران وجود داشته واسامی زیادی دارد . مردم هر قسمتی از ایران نامی خاص روی آن گذارده اند که در میان این نام ها سیخور و تشی معروف تر از بقیه است و مشتقات سیخ – خار – کاس و کاش بیش از بقیه ، تصور می شود که تعداد نام ها و القاب آن به بیش از ۱۰۰ هم برسد که به علت پراکندگی ان در بیشتر نقاط کشور می باشد. در سطح جهانی گونه هایی از تشی در همه قاره ها بجز استرالیا و جنوبگان وجود دارد.

سیخور جانوری پستانداروجونده است، سیخور را نباید با جوجه تیغی که از خانواده دیگری است اشتباه گرفت این جانوراز زیر راسته تشی شکلان وخانواده تشی های بر جدید است .خارهای روی بدنش او را از سایر پستانداران متمایز می کند . خارهای ناحیه گردن و شانه نازک و بلند است موقعی که انها را برافراشته می کند به شکل بادبزن در می آیند و حیوان بزرگتر به نظر می رسد. خارهای ناحیه پشت کوتاه تر و کمی ضخیم تر با نوارهای سیاه و زرد و خارهای دم کوتاه و سفیدند. انتهای دم سیخور با دسته ای از خارهای تو خالی و نوک تیز پوشیده شده و زمانی که جانور آن را مرتعش میکند صدایی خاص را ایجاد کرده که حاکی از اعلام خطر و هشدار و ناراحتی سیخور است. خارها موهای تغییر شکل یافته و ساخته شده از کراتین هستند.

سر سیخورها به جز در قسمت جلوی بینی تخت و یکنواخت است و در دو طرف عقبی صورت چشمهای کوچک و شبیه چشمان خوک قرار گرفته است. سر و پوزه آسیب پذیرترین بخش بدن ان است و جنس های نر و ماده در سیخور ها مشابه هم هستند. دشمن اصلی سیخور پلنگ است . سیخورها حس بویایی و شنوایی قوی ولی بینایی ضعیف دارند .

تغذیه

سیخورها گیاه خوارند و از ریشه ها ، جوانه ها وطیف وسیعی از گیاهان تغذیه می کنند. در نواحی کشاورزی از محصولاتی نظیر بادام زمینی، سیب زمینی، کدو تنبل، پیاز زعفران، انگور، توت، پوست درخت، دانه ها و …….. تغذیه می کنند . به طور معمول تنهایی به دنبال غذا می رود اما در گروههای دو یا سه تایی هم دیده شده اند. برای خوردن پیاز و ریشه گیاهان زمین را حفر می کند .برای تامبن کلسیم بدنشان از استخوان و شاخ حیوانات مرده استفاده می کنند و انها را به داخل لانه خود می برند .

تولید مثل

سیخور در سال یک بار تولید مثل می کند. دوره بارداری حدود ۱۱۲ روزاست و ۱تا۴ بچه به دنیا می اورد. نوزادان در اتاقک های پوشیده ازگیاه که بخشی از یک حفره زیر زمینی است متولد می شوند و در زمان تولد به طور غیر معمولی زودرس هستند. بدن انها از موهای نرم وزبری(برستیل) پوشیده است که بزودی تبدیل به خار می شوند. وزنی حدود ۳۰۰ گرم دارند و چشم های انها باز است. طول عمر سیخور حدود ۱۵ سال است ولی در اسارت تا ۲۱ سال هم گزارش شده است.

اندازه ها

طول سر و تنه ۷۰ تا ۹۰ سانتی متر، طول خارها ۱۸ تا ۳۵ سانتی متر، وزن ۱۱ تا ۲۷ کیلو گرم، وزن نوزاد ۳۰۰ تا ۳۳۰گرم. بزرگترین آنها تشی تاجدار آفریقایی است که تقریبا یک متر طول دارد..

زیستگاه سیخور

در بیشتر زیستگاهها اعم از جنگلی ، کوهستانی، استپی و بیابانی زندگی می کند. گاهی نیز در پیرامون باغ ها و زمین های کشاورزی ساکن می شود. یکی از مناطقی که این حیوان دارای فراوانی زیاد است و می توان ان را به وفور پیدا کرد منطقه پشتکوه استان یزد می باشد. در روستای پندر در استان یزد بیشترین تعداد سیخور وجوددارد. دربیشتر مناطق ایران به جز اذربایجان غربی زندگی می کند و در بیشتر کشورهای اسیایی وجود داشته است. گونه هایی از تشی ( سیخور ) در همه قاره ها بجز استرالیا و جنوبگان وجود دارند.

عادت های سیخور

شبگرد است ، به همین دلیل ان را عسعس نیز می گویند. به صورت انفرادی زند گی می کند ولی گاهی یک گروه فامیلی کوچک در یک لانه ساکن می شوند. سیخورها قلمرو خود را با بو علامت گذاری می کنند و مشا هده شده که برای یافتن غذا تا ۱۶ کیلومتر از لانه خود دور شده اند.

روش های شکار سیخور

به دام انداختن حیوان در چاله – شکار با سگ –  آب بستن به لانه جانور – شکار با تفنک. شکار با چوبدستی ؛ در زیرکوه قاین بدلیل اینکه سیخول از پیاز زعفران تغذیه می کند و خسارات زیادی به مزارع وارد می کند ، مردم آنها را می کشند و به تجربه دریافته اند که ضربه پذیرترین قسمت بدن آنها فرق سر یا تارک سرشان می باشد. لذا با ضربه زدن به فرق سر باعث مرگ سیخول ها می شوند.  گر چه که سیخور را در زمره حیوانات حرام گوشت دانسته اند اما به دلیل تصور مفید بودن گوشت ان در درمان بعضی بیماری ها و بویژه آسم شکار می گردد – بر اساس گزارش های غیر رسمی، در برخی کشورها از جمله ایران، مردم معتقدند که گوشت خارپشت تیراندار یا همان سیخور می تواند بیماری آسم را بطور کامل برطرف کند. اما باید گفت که گوشت این جانور نه تنها در درمان آسم بی تاثیر است بلکه به گفته دکتر شرافت متخصص بیماری های داخلی و ریه پروتئین های موجود در گوشت سیخور می تواند در افراد حساس به آلرژن ها و مبتلا به آسم شدید این بیماری را تشدید کند. حتی گوشت این جانور می تواند جزء مواد غذایی آلرژی زایی باشد که منتهی به آسم می گردد –  در برخی مناطق برای جلوگیری از تخریب زمین زراعی و صدمه زدن به محصولات کشاورزی و همچنین به دلیل ظاهر عجیب و ترس از ان این حیوان را شکار می کنند. برخی باورهای اثبات نشده نظیر اینکه می گویند خون تازه و گرم این حیوان برای تقویت قوای جنسی موثر است نیز در شکار این حیوان نقش داشته است!

اهمیت اکوتوریستی سیخور

– گونه ای عجیب ومنحصر به فرد است .

– بزرگی جثه در بین جوندگان ایران.

– ناشناخته بودن عادت ها و رفتار ان.

– پراکندگی گسترده درایران که در اثر کشتار و

شکار بی رویه قلمرو آن بسیار محدود شده است.

چون سیخور در ایران گونه ای در حال انقراض است

بنابراین از اهمیت اکوتوریستی به سزایی برخوردار است.

 

منابع و یادداشت ها:

۱- پژوهش های میدانی

۲- وب سایت های اینترنتی ۳ –  دانشنامه پستانداران

۴ – یان مک کوآن: پستانداران، ترجمه زهرا عمادزاده، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۸٫

۵ – انوری، حسن: فرهنگ بزرگ سخن، انتشارات سخن، جلد سوم، تهران ۱۳۸۱٫

*– دریک مورد نادر پلنگی پیدا شد که ۱۷ تیغ سیخور در سر پلنگ فرو رفته بود، دو تا از آنها به مغز حیوان فرو رفته و آن پلنگ را کشته بود.