سرهنگ ثریا و یادگار جنوب روی دومین میز نقد مشهد

با حضور «محمدمهدی خالقی»، «علیرضا ظفر» و «محمد کلاته ملایی» برگزار شد، برخی از ابعاد فیلم‌های «سرهنگ ثریا» و «یادگار جنوب» که در دومین روز جشنواره فیلم فجر استان در پریس اختصاصی اهالی هنر و رسانه اکران شده بود، نقد و بررسی شد.

غفلت «سرهنگ ثریا» از ضد قهرمان‌ها :

«محمدمهدی خالقی» مستندساز و کارگردان، نقد خود را از فیلمنامه شروع کرد و گفت: راهبرد «سرهنگ ثریا» یعنی انتخاب سوژه‌ای که دستمایه کار خود قرار داده است،کار مهمی است. اما فیلم به لحاظ فرم در فیلمنامه ایراد بزرگی دارد. کارگردان و فیلمنامه‌نویس تلاش می‌کنند یک فیلم بلند سینمایی را به شکل یک‌طرفه و با یک کاراکتر اصلی پیش ببرند و از ضد قهرمان و نقش‌های منفی غفلت کرده است. هر چند همین قهرمان هم به لحاظ پایان بندی و سکانی‌های آخر، به عنوان یک قهرمان کامل مطرح نمی‌شود. این موضوع هم به پررنگ بودن ذهن کارگردان در فضای مستند باز می‌گردد.

وی افزود: به نظر می‌رسد فیلمنامه‌نویس به تعدادی از مستند‌هایی که درباره پادگان اشرف ساخته شده، بیش از اندازه مراجعه کرده و منابع دیگر را به خوبی بررسی نکرده است؛ بنابراین اساسا درام شکل نگرفته است. صرفا یک سوژه خوب با یک بازی متوسط به بالا از سوی خانم ژاله صامتی است که با وجود تلاشی که برای خروجی خوب صورت گرفته، اما به دلیل نداشتن کاراکتر مقابل به او بسیار سخت گذشته است.

خالقی خاطرنشان کرد: در کنار این، فیلمنامه نویس و کارگردان بسیاری از وقایع فیلم را به ارجاعات فرامتنی مخاطبان مسلط به موضوع فیلم واگذار کرده‌اند و اگر مخاطب اصلا نداند پادگان اشرف چه بوده و سازمان مجاهدین را نشناسد، چندان اطلاعاتی از این فیلم به دست نمی‌آورد. وی در ادامه گفت: در پایان‌بندی فیلم هم به وقایع تاریخی واقعی اجحاف شده است. مسئله پادگان اشرف و حضور خانواده‌ها برای دیدار با فرزندان خود، از پروژه‌های موفق و راهبردی اطلاعاتی، امنیتی و مردمی نظام نسبت به سازمان مجاهدین بوده که اساسا به جمع شدن پادگان اشرف از آن مکان منجر شده است. در حالی که در پایان این فیلم با شکست مطلق قهرمان و بقیه شخصیت‌ها و یک پایان سیاه مواجه می‌شویم. در حقیقت با کوچک‌نمایی یک اتفاق خیلی بزرگ مواجه هستیم که ابعاد مختلف آن در فیلم نادیده گرفته شده است.

کم‌رنگی تاریخی «سرهنگ ثریا» در سایه شتاب‌زدگی ساخت آن

«علیرضا ظفر» کارشناس رسانه با اشاره به مستندنگاری فیلم‌نامه، آن را دچار شتاب‌زدگی دانست و گفت: در حوزه مباحث تاریخی درباره سازمان مجاهدین، شاید این نخستین ژانر اجتماعی باشد که با آن روبرو هستیم. موضوعات قبلی که درباره سازمان مجاهدین تولید شده، عموما به حوزه عملیاتی و اطلاعاتی پرداخته و این نخستین فیلم در حوزه اجتماعی این سازمان است. فیلم با وجود این که خالی از نگاه‌های سیاسی است، از نظر تاریخی با ضعف‌های جدی مواجه است. آنگونه که تهیه کننده آن بیان کرده، ظاهرا طی ۲ ماه فیلمبرداری ضبط شده و در فرآیند فیلم در ساخت و نگارش و پژوهش، عجله کرده اند.

ظفر خاطرنشان کرد: از منظر سینمایی، خوب بود در بخش اول فیلم اشاره‌ای به واقعه تاریخی عملیات مرصاد و نتایج آن اشاره می‌شد تا مخاطبی که نسبت به وقایع تاریخی چندان توجهی ندارد، یک فضای ذهنی برای او شکل می‌گرفت. وی در ادامه گفت: از دیگر نقاط ضعف فیلم، این است که آن سوی قصه را نشان نمی‌دهد و این سوال برای مخاطب ایجاد می‌شود که چه اتفاقات درون‌سازمانی اتفاق می‌افتد که شخصی که در پادگان اشرف است، با وجود آن که زجر و عذاب خانواده خود را می‌بیند، حاضر به ملاقات با آن‌ها نمی‌شود و در جدایی از سازمان مجاهدین، هیچ توانی ندارد. ضمن آن که افرادی هم که موفق به فرار از پادگان اشرف و ایدئولوژی سازمان مجاهدین می‌شوند، منکر نفرت خود از جمهوری اسلامی نیستند و این برای فیلم جزو نقاط ضعف در حوزه پژوهش است. ضمن این که پشت صحنه نقش دستگاه‌های حکومتی در حضور خانواده‌ها به آن مکان، نادیده گرفته شده است.

آفرینش مادر کم‌نظیر ایرانی در قاب دوربین:

«محمد کلاته ملایی» منتقد سینما با تحسین قاب‌بندی و کارگردانی فیلم، گفت: باید به کارگردان فیلم، آفرین گفت که فهم درستی از قاب و حرکت دوربین و میزانسن دارد. مادری در فیلم خلق می‌کند که نمونه آن را در فیلم‌های ایرانی، خیلی کم می‌بینیم. مادری که خصلت‌های یک مادر ایرانی را دارد و این کار با دوربین صورت می‌گیرد.

وی افزود: از همان آغاز فیلم، ناخودآگاه یک گره و سوال برای مخاطب ایجاد می‌کند. دوربین فاصله خود را با اعضای مرکزی سازمان مجاهدین حفظ می‌کند. از سوی دیگر، دوربین همراه با مادر است که نقش رهبری دارد. همه جا پشت سر او است و نزدیک او قرار دارد.

کلاته ملایی خاطرنشان کرد: از سوی دیگر فیلم توانسته است به عبارتی مسخ شدن اعضای سازمان مجاهدین را برای مخاطب به تصویر بکشد. آن هم با وجودی که ضد قهرمان هم ندارد. ژاله صامتی می‌تواند برای این فیلم برنده جایزه بهترین بازیگر زن شود و کارگردانی آن هم می‌تواند به عنوان بهترین کارگردانی معرفی شود.

تصویری خوب از نگرش ضدانسانی تفکر مجاهدین

«مجید عسگری» رئیس حوزه هنری انقلاب اسلامی خراسان رضوی نیز با اشاره به نقطه قوت فیلم در تصویر تفکرات رجوی گفت: فیلم با نگاهی انسانی، به اوج تفکر ضد انسانی سازمان مجاهدین اشاره می‌کند و این موضوع را به تصویر می‌کشد که تفکر سازمان مجاهدین، کار را به جایی رسانده که حتی برای جایگاه مادر نیز هیچگونه ارزش انسانی قائل نیست.

وی تاکید کرد: این فیلم برای یک شخص بیننده عمومی، این ایدئولوژی ضد انسانی مجاهدین را به خوبی به تصویر می‌کشد و این، نقطه قوت فیلم است.

سایه سینمای هند و فیلم‌فارسی بر یادگار جنوب

پس از «سرهنگ ثریا»، دومین نشست جشنواره بیستم مشهد به بررسی و نقد فیلم «یادگار جنوب» پرداخت.

در این بخش از نشست، محمدمهدی خالقی رگه‌های سینمای بالیوود و فیلمفارسی را پررنگ دانست و گفت: فیلم حتی به مرحله نقد هم نرسیده است. این فیلم بیشتر شبیه فیلم فارسی است و حتی در برخی نقاط به فیلم هندی شباهت پیدا می‌کند. ۳ شروع و ۷ پایان دارد و اساسا چنین فیلمی اگر قرار باشد از تلویزیون نمایش داده شود هم تا قبل از دقیقه ۱۵ فیلم، ۹۰ درصد مخاطبان کانال را عوض می‌کنند و مایل به ادامه دیدن آن نخواهند بود. اصلا قصه در آن شروع نمی‌شود. ۹۰ دقیقه فیلم برای یک گره گشایی ۳۰ ثانیه‌ای است. در مورد محتوای آن که اصلا نمی‌شود صحبت کرد. به لحاظ فرمی هم در تمام سطوح، ضعف‌های فاحش دارد. سعی کرده به صورت سطحی به چند ژانر ورود کند. یک شهر هرت ناکجاآباد بی قانون بی قاعده که نورپردازی‌های ضعیف و دیالوگ‌های شاید به ظاهر زیبا دارد که در کنار هم قرار گرفته می‌شود. ضمن این که به نظر می‌رسد این فیلم بسیار گران هم تمام شده است و فقط کلکسیونی از هنرپیشه‌ها را گردآورده است و حتی مشخص نیست که بتواند فروش خوبی هم داشته باشد.

فیلمی با افزودنی‌های زیان‌آور دیدنی :

علیرضا ظفر نیز در سخنان کوتاهی درباره این فیلم گفت: برخی از فیلم‌ها شبیه به پفک است که خوردن آن هیچ خاصیتی برای بدن ندارد و فقط ممکن است در زمان خوردن، لذتی برای فرد ایجاد کند و حتی ممکن است برای بدن ضرر هم داشته باشد.

وی افزود: البته سینما یک صنعت است و به فکر فروش فیلم است و احتمالا مخاطبانی هم داشته باشد.

زجر فیلم دیدن: 

محمد کلاته ملایی نیز در سخنانی کوتاه درباره فیلم «یادگار جنوب» گفت: سطح این فیلم حتی از فیلم فارسی هم پایین‌تر است. فیلم فارسی لااقل قصه‌ای دارد. اما دیدن این فیلم بیشتر باعث عذاب مخاطب است.

وی افزود: چرا برای فیلم این روایت غیر خطی انتخاب می‌شود؟ آیا برای این است که ناتوانی خود را در فیلمنامه و کارگردانی بپوشاند؟ کلاته ملایی خاطرنشان کرد: تازه در دقیقه ۶۰ فیلم برای مخاطب یک غافلگیری ایجاد می‌کند که همین هم اشتباه است. این فیلم برای من بسیار زجرآور بود.